पूर्व माध्यमिक परीक्षा, कक्षा-8 वीं
मॉडल प्रश्न-पत्र सेट-I
विषय- संस्कृत
समय : 2-30 घण्टे
पूर्णांक : 80
निर्देश -
1. सभी प्रश्न हल कीजिए।
2. लिखावट सुस्पष्ट एवं पठनीय हो।
3. प्रश्नों पर निर्धारित अंक प्रश्नों के सामने हैं।
प्रश्न 1. संधि विच्छेद कीजिए - 2
(1) विद्यालयः, (2) नास्ति ।
उत्तर-(1) विद्या + आलयः = विद्यालयः
(2) न + अस्ति = नास्ति ।
प्रश्न 2. समास विग्रह कीजिए– 2
(1) बाणहतः, (2) पितरौ।
उत्तर- (1) बाणहतः– बाणेन हतः
(2) पितरौ– माता च पिता च ।
प्रश्न 3. विलोम शब्द लिखिए - 2
(1) विलंब, (2) दिन।
उत्तर-(1) विलंब– जल्दी
(2) दिन –रात ।
प्रश्न 4. निम्नलिखित शब्दों का हिन्दी में अर्थ लिखिए - 2
(1) पावें, (2) संस्कृति ।
उत्तर-(1) पार्श्वे –बगल में
(2) संस्कृति –सभ्यता।
प्रश्न 5. अधोलिखित पदों के पुरुष व वचन बताइए - 2
(1) पश्यति, (2) गच्छामः ।
उत्तर- पुरुष वचन
(1) पश्यति –प्रथम पुरुष (अन्य) एकवचन
(2) गच्छामः – उत्तम पुरुष बहुवचन ।
प्रश्न 6. निम्नलिखित शब्दों के विभक्ति व वचन बताइए-2
(1) बालकेषु, (2) वनम् ।
उत्तर-(1) बालकेषु सप्तमी बहुवचन
(2) वनम् प्रथमा एकवचन ।
प्रश्न 7. निर्देशानुसार तीनों वचनों में धातुरूप लिखिये - 4
(1) हस् धातु - लट्लकार उत्तम पुरुष,
(2) गम् धातु - लृटलकार मध्यम पुरुष।
उत्तर-
(1) हस् – हसामि हसावः हसामः
(2) गम् – गमिष्यसि गमिष्यथः गमिष्यथ ।
प्रश्न 8. तीनों वचनों में शब्द रूप लिखिये - 4
(1) राजा - प्रथमा विभक्ति,
(2) धेनु - तृतीया विभक्ति ।
उत्तर-
(1) राजा – राजा राजानौ राजानः
(2) धेनु – धेन्वा धेनुभ्याम् धेनुभिः।
प्रश्न 9. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए - 4
(1) सिरपुरं कस्य राजधानी आसीत् ?
उत्तर - सिरपुरं दक्षिण कौशलस्य राजधानी आसीत् ।
(2) फाल्गुनमासस्य प्रसिद्धगीतं लिखतु ?
उत्तर - फाल्गुनमासस्य प्रसिद्धगीतं 'फाग' इति अस्ति ।
(3) माता कस्याः मूर्तिः?
उत्तर- माता पृथिव्याः मूर्तिः ।
(4) ग्राम्यजीवनं कथं भवति ?
उत्तर - ग्राम्यजीवनं सुव्यवस्थितं भवति ।
प्रश्न 10. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए - 2
(1) ग्रामीणाः हलानि------------।
(2) सिरपुरं रायपुरात् ---------विद्यते।
उत्तर - (1) कर्षन्ति, (2) उत्तर-पूर्व दिशि ।
प्रश्न 11. अपने पाठ्यपुस्तक से कंठस्थ श्लोक लिखिए जो इस प्रश्न-पत्र में न आया हो। (कोई-2) 6
उत्तर-
1. नरके गमनं श्रेष्ठं दावाग्नौ दहनं वरम् ।
वरं प्रपतनं चाब्धौ न वरं परशासनम् ॥
2. प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः ।
तस्मात्तदेव वक्तव्यं वचने का दरिद्रता ।।
प्रश्न 12. संस्कृत में अनुवाद कीजिए- (कोई-3) 6
(1) शबरी ने राम से कहा।
उत्तर - शबरी रामं अकथयत्।
(2) सदा सत्य बोलो।
उत्तर- सदा सत्यं वद।
(3) श्री गणेशजी को नमस्कार है।
उत्तर- श्री गणेशाय नमः।
(4) मुझे मिठाई अच्छी लगती है।
उत्तर - मह्यम् मिष्ठानं रोचते।
(5) वृक्ष से फल गिरता है।
उत्तर- वृक्षात् फलं पतति ।
प्रश्न 13. निम्न शब्दों का संस्कृत में वाक्य में प्रयोग कीजिए-6
(1) लोभः, (2) देवताः, (3) ऋतुराजः, (4) अस्माकं ।
उत्तर - (1) लोभः पापस्य कारणम् ।
(2) देवताः कुत्र रमन्ते ।
(3) बसन्तः ऋतुराजः इति कथ्यते।
(4) अस्माकं देशे षडऋतवः भवन्ति ।
प्रश्न 14. उचित संबंध जोड़िये - 6
1. सीताकुण्डम् (अ) जाह्नवी च जनार्दनः
2. जननी जन्मभूमिश्च (ब) मान भङ्गे दिनेदिने
3. प्राणत्यागे क्षणं दुखं (स) जले
4. यश्मित् (द) सीतयाः कुण्डम्
5. शीतलम् (इ) यत
6. इत्यादि (य) इति + आदि ।
उत्तर- 1. (द), 2. (अ), 3. (ब), 4. (इ), 5. (स), 6. (य)।
प्रश्न 15. निम्नलिखित श्लोक की व्याख्या कीजिए - 8
(1) रूपयौवनसम्पन्ना विशालकुलसम्भवाः
विद्याहीना न शोभन्ते निर्गन्धाइव किंशुकाः ॥
उत्तर- अनुवाद - जो विद्याहीन हैं, वे यदि रूप और यौवन से सम्पन्न हों तथा उच्च कुल में उत्पन्न हुए हों तो भी गन्धहीन टेसू के फूल की तरह शोभा नहीं पाते।
(2) नमन्ति फलिनो वृक्षाः नमन्ति गुणिनो जनाः । शुष्कवृक्षाश्च मूर्खाश्च न नमन्ति कदाचन् ।
उत्तर- अनुवाद - फलदार वृक्ष झुक जाते हैं। गुणवान लोग झुक जाते हैं। सूखे वृक्ष और मूर्ख लोग कभी नहीं झुकते।
प्रश्न 16. अधोलिखित गद्यांशों का हिन्दी में अनुवाद कीजिए-8
(1) कविकुलगुरुं कालिदासम् अस्मिन्युगे को न जानाति । विद्वदिद्भिः विश्वस्य साहित्यकारेषु अस्य गणना कृता। बहवः विद्वांसः उञ्जयिन्यामेव अस्य जन्मभूमिं मन्यन्ते। अनेनैव हेतुना तस्य कृतिषु उज्जयिन्याः वर्णनं सञ्जातम्। उक्तम् च -"विक्रमादित्यस्य नवरत्नेषु कालिदासः एकः"।
उत्तर-अनुवाद-कवि को कुलगुरु कालिदास को इस युग में कौन नहीं जानता है। विद्वानों के द्वारा विश्व के साहित्यकारों में ही इनकी गणना की गई। बहुत से विद्वान उज्जैन में ही इनकी जन्मभूमि मानते हैं। इसका कारण उनकी रचनाओं (कृतियों) में उज्जैन का वर्णन हुआ है। और कहा गया है-
"विक्रमादित्य के नवरत्नों में कालिदास एक थे।”
(2) सिरपुरं दक्षिणकौशलस्य राजधानी आसीत् । पुरा अस्य नाम श्रीपुरम् इति ख्यातम्। सिरपुरम् रायपुरात् 85 (पञ्चा-शीतिः) किलोमीटर दूरे उत्तरपूर्वदिशि महानद्यास्तीरे विद्यते । इयं नगरी पाण्डुवंशीयानां राज्ञां राजधानी आसीत् । अत्र स्थित्वा पाण्डुवंशीयनृपाः दक्षिणकौशलराज्यान्तर्गते शासति स्म। ते कौशलाधिपतिरिति उपाधिना अलङ्कृताः अभवन्।
उत्तर - अनुवाद - सिरपुर दक्षिण कौशल की राजधानी थी। प्राचीनकाल में इसका नाम श्रीपुर प्रसिद्ध हुआ। सिरपुर रायपुर से 85 किलोमीटर दूर उत्तर-पूर्व दिशा में महानदी के किनारे हैं। यह नगरी पाण्डुवंशीय राजाओं की राजधानी थी। यहाँ रहकर पाण्डुवंशीय राजा दक्षिणकौशल राज्य के अन्तर्गत शासन करते थे। वे कौशल अधिपति इस उपाधि से विभूषित हुए।
प्रश्न 17. अपने प्रधानाध्यापक को शुल्क मुक्ति हेतु एक आवेदन पत्र लिखिये। 4
उत्तर-
सेवायाम्
प्रधानाध्यापक महोदयाः शा. उ. मा. शाला देवेन्द्र नगरम् रायपुरम्।
विषय - शुल्क मुक्त्यर्थं प्रार्थना पत्रम् ।
महोदयः
सेवायामिदं निवेदनमस्ति यत् मम पिता एकस्मिन् कार्यालये लिपिक-पदे कार्यं करोति । पितुः वेतनेन परिवारस्य निर्वाहोऽपि अति दुष्करः अस्ति। विगत वर्षं समग्रे एव मण्डले अहं परीक्षायां प्रथमं स्थानं प्राप्नवम्। अतः मां शुल्कमुक्तिं दापयन्तु इति अहं प्रार्थये।
दिनाङ्क: 13.03.20...
भवदीय शिष्यः
कृष्ण कुमारः
प्रश्न 18. निम्नांकित में से किसी एक पर निबंध लिखिए-10
1. धेनु, 2. उद्यानम्, 3. मम पाठशाला, 4. पुस्तकम् ।
उत्तर-
1. धेनु
(1) जनाः धेनुः गृहे पालयन्ति। (2) धेनोः चतरापादाः भवन्ति । (3) तस्याः एकं लांगुलं अपि भवति। (4). धेनूनाम् विविधाः वर्णाः । (5) धेनवः तृणानि बीजानि च खादन्ति। (6) धेनवः मधुरं दुग्धं यच्छन्ति। (7) तासाम् दुग्धं बलप्रदं पुष्टिकरं च । (8) तासाम् वत्साः बलीवर्दाः कथ्यन्ते। (9) ते कृषि कार्ये अस्माकं साध्य्य कुर्वन्ति। (10) अस्माकं देशे जनाः धेनुम् पूजयन्ति ।
2. उद्यानम्
(1) एतद् उद्यानम् । (2) उद्याने विविधानि पुष्पाणि विकसन्ति । (3) अत्र वृक्षाः रोहन्ते । (4) वृक्षस्य शोभा पर्णेः पुष्पैः च भवति । (5) वृक्षे खगाः निवसन्ति । (6) ते तत्र नीडानि रचन्ति । (7) वृक्षाणां शाखा फलानां भारेण नमन्ति । (8) उद्याने लता अपि रोहन्ति । (9) ते वृक्षान् आश्रयन्ति । (10) तत्र कमलानि विकसन्ति । (11) मे उद्यानम् अति प्रियम्। (12) अहं तत्र नित्यं भ्रमणाय गच्छामि।
3. मम पाठशाला
(1) एषा मम पाठशाला अस्ति। (2) मम पाठशाला अति-प्राचीना शाला अस्ति । (3) मम पाठशाला नाम ल, न. कन्या शाला अस्ति। (4) मम पाठशालायाः प्राचार्यायाः श्रीमति विजया तिवारी अस्ति। (5) सा विदुषी, अनुशासन प्रिया अस्ति । (6) मम शालायां एकः पुस्तकालयः अस्ति । (7) अहं पुस्तकालयात् पुस्तकं नयामि पठानि च। (8) मम शालायां एकं क्रीडांगनम् अपि अस्ति । (9) अवकाशकाले वयं तत्र खेलामः । (10) मम शाला मेऽतीव प्रिया।
4. पुस्तकम्
(1) एतद् मम पुस्तकम् अस्ति। (2) एतद् तव पुस्तकम् अस्ति । (3) रामस्य अपि पुस्तकं अस्ति । (4) एतानि सर्वाणि पुस्तकानि सन्ति । (5) मम पुस्तके चित्राणि सन्ति ।(6) एतानि चित्राणि रम्याणि सन्ति । (7) तव पुस्तके चित्राणि सन्ति । (8) रामस्य पुस्तके चित्राणि सन्ति । (9) सचित्र पुस्तकम् चित्राणि मम प्रियम्। (10) संस्कृत पुस्तकं मम अति प्रियम् ।
0 Comments